Ogrody chińskie - o co tam w zasadzie chodzi?

Chińska altana Garten der Welt; Berlin

Ozdobny mur ogrodowy Garten der Welt; Berlin

Ogrody chińskie rozwijały się pod wpływem taoizmu głoszącego zespolenie człowieka z naturą, a tradycja ich zakładania sięga kilku wieków przed naszą erą! A więc nie tylko Starożytny Rzym czy Grecja jak nam Europejczykom się wydaje, ale i cywilizacje Dalekiego Wschodu też mają w materii ogrodowej bogatą tradycję sięgającą poza nasza erę. Jednym z pierwszych zachodnich podróżników który opisał chińskie ogrody był Marco Polo. Wiele informacji czerpiemy także z rozpowszechnionego w Chinach malarstwa krajobrazowego.

Szczególny wpływ na kompozycję i strukturę chińskich ogrodów miało filozoficzne przekonanie o istnieniu przeciwstawnych pierwiastków Yin i Yang. Ida Yin i Yang jest podstawą budowy kompozycji w oparciu o kontrastowe i przeciwstawne elementy.

Początki sztuki ogrodowej w Chinach są mało znane. Pierwotnie ogrody zakładano oczywiście przy siedzibach cesarz i arystokracji.

Pagoda na wyspie kamiennej Garten der Welt; Berlin

Dynamiczny rozwój sztuki zakładania ogrodów odnotowujemy od IV w.n.e. Wówczas to właśnie rozpoczyna się silne oddziaływanie taoizmu. Szczególna rolę wyznacza się w ogrodzie górom i rzekom (kamień i woda), uważanym za szczytowe osiągnięcie twórczej natury, obrazujące szkielet ziemi i jej arterie. Obserwujemy także dążenie do stworzenia ogrodu – raju, gdzie osiągamy doskonałość duchową, dążąc do osiągnięcia zabawienia.

W V wieku rozwija się w Chinach buddyzm i oczywiście nie pozostaje bez wpływu na ogrody. Dzięki kontaktom z innymi krajami z kręgu buddyzmu do ogrodów zostają wprowadzone nowe elementy jak pagoda z Indii, która obecnie kojarzy się przede wszystkim z chińskimi założeniami.

kamienna formacja Garten der Welt; Berlin

Chińczycy przywiązywali i przywiązują szczególną uwagę do symboliki. Wyrazem tego jest chociażby cała ideologia związana z poszczególnymi gatunkami roślin. I tak szczególną pozycje zajmuje śliwa (w Japonii wiśnia) i okres jej kwitnienia, zwiastujący nastanie wiosny i symbolizujący budzące się życie. Bambus z kolei symbolizował przyjaźń, a sosna stałość. Urok kobiecy symbolizowały orchidee, a chryzantemy oznaczały długie życie.  Szczególna pozycje ma także w ogrodach chińskich lotos, symbolizujący poszukiwanie duchowej prawdy i czystości.

Do podstawowych elementów jakie odnajdziemy w każdym chińskim ogrodzie zalicza się:

Drzwi księżyca Garten der Welt; Berlin

1. kamień, skała – podstawowy budulec i składnik w przeróżnej formie od małych kamyczków po formacje skalne. Popularne są również wszelkiego rodzaju groty, tunele, górskie ścieżki, urwiska etc.
2. woda – najczęściej w formie rzek i strumieni, kształtowanych tak aby nie wiedać było ich końca czy początku. Chętnie także imitowano w ogrodach obecność wody, tworząc suche łożyska potoków lub łącząc grabiony piasek z odpowiednio ustawianymi kamieniami.
3. drogi – zazwyczaj wyznaczane swobodnie, nawiązujące do natury, kręte, wąskie, kształtowane tak by kolejne widoki odsłaniały się w miarę podążania takim traktem.
4. pawilony, altany itp. – budowane na planie koła, wieloboku, kwadratu. Ściany mają całkowicie lub częściowo otwarte, a dach charakterystycznie podwinięty. Najczęściej lokalizowane nad wodą, na wzgórzach, wzniesieniach, wśród skał. Pawilony często łączono otwartymi galeriami. Galerie takie mogły też prowadzić do innych atrakcyjnych miejsc ogrodu.
5. Mury – często ustawiane na terenie ogrodów, bez specjalnej funkcji poza dekoracyją. Z murami wiąże się idea umieszczania w nich rozmaitych przejść. Chyba najbardziej znana forma to „drzwi księżyca” – czyli całkowicie okrągłe przejście. Czasem takie otwory nie stanowiły przejścia a jedynie rodzaj ramy np. dla ciekawego widoku (!).
6. Bramy P`ai lou – konstrukcje (wybaczcie ale nieco przypominające czasem w swojej idei zwykły trzepak do dywanów) stawiane w wyjątkowych miejscach ogrodu, slużące podkreśleniu ich rangi, a także poświęcane pamięci jakiejś osoby lub wydarzeniu. Takie nasze pomniki.
7. Mostki i mosty – tworzone na bardzo wyniosłych łukach, również bardzo często identyfikowane z chińską sztuką ogrodową.
8. Rzeźba – w ogrodach chińskich można znaleźć bardzo ciekawą dekorację rzeźbiarską. Dominują rzeźby zwierzęce, oczywiście o ścisłym znaczeniu symbolicznym. I tak mamy lwa oznaczającego siłę i męstwo, czy żółwia symbolizującego długie życie.

Otwarta galeria Garten der Welt; Berlin

Nie jest pomyłką że ani słowa nie wspomniałam o trawnikach. Trawników po prostu nie ma. To samo dotyczy rabat, kwietników itd. To formy nie stosowane w tradycyjnej chińskiej sztuce ogrodowej.

Wodospad Garten der Welt; Berlin

Chiskie ogrody miały ogromny wpływ na sztukę planowania ogrodów w XVIII-wiecznej Europie i później. To właśnie od nich zaczęła się cała rewolucja krajobrazowa, kładąca kres sztuce baroku. Popularyzatorem ogrodów chińskich w Europie był niejaki Wiliam Chamber , twórca ogrodów w Anglii i prekursor ogrodów krajobrazowych. Ale to już temat na oddzielną bajkę, przy innym ogniu i w inna noc ...